THỜI CỦA NHỮNG LIỆU PHÁP SỐC

Khoảng mười lăm năm trước, khi vừa mới in những truyện ngắn đầu tay, nhà văn nọ đã được đón tiếp nồng nhiệt, phải nói là một cuộc rước đón dễ không ai bằng. Một nhà nghiên cứu đã viết bài phân tích một vài đặc điểm trong phong cách của ông. Gần đây, tại một cuộc giao lưu văn học, khi bạn đọc hỏi nhà văn nay đã thành danh về mấy nhận xét lâu nay vẫn được xem là một phát hiện kia, thì được ông trả lời : các giáo sư nhiều khi nói cũng hay, nhưng có khi nói nhảm. Trong trường hợp này, nhận xét của vị giáo sư về tôi mười mấy năm trước là nói nhảm.
Trong một dịp bộc bạch với báo chí, một đạo diễn điện ảnh tự nhận mình là thằng hèn.
Còn trong một cuộc tranh cãi kéo dài hiện nay, những từ hiếm hoi như tiểu nhân, tiểu khí, hàng tôm hàng cá, hãnh tiến, đê tiện v.v.. đã được sử dụng để chỉ những địa chỉ cụ thể.
Những người quen nhìn văn nghệ sĩ theo kiểu lý tưởng hoá thì nhăn nhó : sao lại thế ? các vị đã nóng đầu hết cả rồi sao?
Người khác bình tĩnh hơn chỉ thủng thẳng cắt nghĩa : cứ thế lại hoá hay. Thời của những liệu pháp sốc mà. Phải nói thẳng mới được việc.
Tôi thì tôi chỉ nghĩ : Nếu lâu nay chúng ta đã nghĩ về nhau như vậy thì nên viết ra còn hơn bực bội để bụng. Thử điểm lại những gì chúng ta đã nói với nhau hàng ngày. Có bao điều chưa bằng lòng, bao điều lẽ ra phải khác mà chưa khác được.Người cầm bút nói riêng các nghệ sĩ nói chung cũng là những người bình thường như mọi người khác. Ai như thế nào công việc đến đâu, người trong giới đều biết và đánh giá được đầy đủ. Chỉ có điều hôm qua chưa nói thì hôm nay đã nói.
Thử cắt nghĩa tại sao lại phải dùng liệu pháp sốc như vậy. Một thời gian dài, hình như có một quy ước không ghi thành văn bản mặc nhiên được công nhận. Đó là, trên mặt giấy, trước bàn dân thiên hạ, ta chỉ được phép nói hay về nhau. Cung kính. Khiêm nhường. Ve vuốt. Nịnh nọt. Nói thế nào cũng được, chỉ trừ nói thẳng, nhất là chê thì càng không được. Hãy xem sự ngỡ ngàng của một số người khi những sự việc vẫn được thầm thì giữa một hai người nay được lôi tuột ra trước đám đông. Ra lâu nay ta sống quá dở mà lại hai lần dở ở chỗ động cái gì lạ tai một chút là che giấu. Những cái nhọt bọc để lâu như thế, lôi thôi lắm.
Không có gì lạ khi thấy một số người lợi dụng dịp này để thoả sức tuôn ra những lời quá đáng về người khác. Cái giới hạn giữa việc chỉ ra sự thật và một hành động gọi là xúc phạm nhiều khi khá mong manh và khó rạch ròi phân xử. Lại có những người chỉ giả vờ sám hối, giả vờ tự xỉ vả để đề cao mình, ca công tụng đức mình. Có điều như người ta thường nói trước sau rồi cái kim trong bọc cũng lòi ra.
Câu hỏi cuối cùng : Liệu những liệu pháp sốc này có giải quyết được vấn đề ? Trả lời : Chưa đâu ! Phải biết bảo nhau làm việc đã. Phải có những yêu cầu cao về nhau. Phải chờ đợi cái ngày những mối quan hệ hàng ngày được giải quyết theo tinh thần văn hoá. Với từng cá nhân cũng thế mà với cả một giới nghề nghiệp cũng thế.