CHÍNH NHỮNG NGƯỜI ĐẶT HÀNG CÓ LỖI TRƯỚC

Nếu có ai hỏi trong số các sự kiện của năm 2002 có những chuyện gì đáng nhớ nhất, thì về phần mình, tôi nhớ ngay tới câu chuyện của một quan chức của Bộ Giáo dục. Ông này nhân trả lời một cuộc phỏng vấn về chất lượng đào tạo, nói rõ ra rằng thực ra hàng năm chỉ khoảng độ ba chục phần trăm học sinh các lớp của trường phổ thông đáng được lên lớp và đáng được công nhận là đã tốt nghiệp, chứ không phải những con số tám chín mươi phần trăm (thậm chí không ít nơi trăm phần trăm) như hiện nay.
Từ lâu, bọn tôi đã biết rằng trình độ dạy và học ở ta rất kém, các sinh viên đại học ra trường khó kiếm được việc làm, căn bản là vì không theo kịp trình độ sản xuất hiện thời.
Riêng trong phạm vi bậc học phổ thông, từ lâu chúng tôi đã biết rằng nhà trường bây giờ cho điểm quá dễ, trẻ con ở nhà chúng thường gọi là điểm của thầy cô rất rẻ.
Mặc dầu vậy, mọi người vẫn nghĩ rằng có kém thì giáo dục ta cũng kém một chút thôi, và đã có sự thông minh ham học sẵn có của dân mình bù lại. Nay hóa ra toàn ảo tưởng! Kể cả trong trường hợp con số mà vị quan chức kia nêu ra không hẳn đã chính xác 100%, thì tôi vẫn tin rằng, trên nguyên tắc, ông đã nói lên sự thật.
Tuy nhiên, người ta lại càng thấy buồn hơn khi nghe vị quan chức Bộ Giáo dục nói trên cho biết khả năng giải quyết tình hình hiện nay. Theo ông, tình trạng trên sẽ không dễ khắc phục, nói nôm na là không thể giải quyết nổi, vì phụ huynh học sinh thời nay có tâm lý con cái đi học thì phải giỏi giang, chứ không ai chấp nhận đến 60-70% ở lại lớp.
Cả lần này nữa, vị quan chức kia đã nói đúng. Xin tạm phác ra sơ đồ một cách nghĩ cách làm về giáo dục phổ biến trong xã hội như sau:
- Lấy lý do ai cũng có quyền được đi học, chúng ta tổ chức việc học một cách tùy tiện, trường không ra trường lớp không ra lớp cũng cứ mở, thầy không ra thầy cũng cứ cho dạy. Trong hoàn cảnh kinh tế còn yếu kém, chẳng những cơ sở vật chất các trường ở ta khó khăn, mà chương trình học và nói chung mọi chuẩn mực ở nhà trường cũng bị hạ thấp.
- Đáng lẽ phải coi tình trạng nói trên là đáng xấu hổ, sớm muộn phải tìm cách khắc phục thì, trong sự bề bộn của công việc hàng ngày, ta tự ru ngủ rằng mọi chuyện trong giáo dục đang rất bình thường, và nghĩ ra đủ mọi lý do để chống chế.
Nếu không có chuyện con cái tốt nghiệp phổ thông khó vào đại học, hoặc ra trường không cần chạy tiền vẫn đàng hoàng gia nhập vào bộ máy quan liêu ở các cơ quan nhà nước như thời bao cấp, thì chắc chẳng ai thắc mắc chuyện chất lượng đào tạo làm gì cho mệt (!)
- Chẳng những chấp nhận một cách dễ dãi, chúng ta còn thường đòi hỏi quá nhiều ở kết quả học hành của lớp trẻ. Những đòi hỏi ấy có một nguyên nhân sâu xa: sau những năm chiến tranh, bắt đầu nhìn ra thế giới, ai cũng thấy nản vì trình độ kinh tế mình quá yếu kém. Chỗ để bấu víu để hy vọng chỉ còn là một cái gì thuộc về đời sống tinh thần, cái phần thông minh sáng láng của con người. Phải nêu cao cho được tiềm năng trí tuệ của dân mình! Bằng cách nào cũng được miễn là con em mình phải có tiếng là giỏi!
Trước nhu cầu thậm vô lý ấy, các cô giáo thầy giáo đã có cách thích ứng kịp thời. Tức là chẳng có nghiên cứu và cải tiến gì lắm cho phiền phức, mà chỉ cần "dong công phóng điểm", làm sao cho có nhiều học sinh lên lớp, học sinh tốt nghiệp trong các kỳ thi (cũng như ngành giáo dục có thêm nhiều tiến sĩ với lại giáo sư) là được, còn chất lượng đến đâu, có theo kịp trình độ giáo dục tiên tiến trên thế giới hiện nay cũng như có đạt được những chuẩn mực quốc tế hay không - không cần biết.
Thích nghe thành tích đang là căn bệnh có ở nhiều người, chứ không chỉ có riêng ở các bậc làm cha mẹ. Hàng ngày chúng ta đã khổ rất nhiều vì lối làm ồn rầm rĩ trước chút việc mọn mới làm được. Thế nhưng ở khu vực nào cũng vậy, luôn luôn có một câu hỏi có thể đặt ra: có phải là xã hội vô can trước tình hình ấy? Hay là sở dĩ tình trạng làm láo báo cáo hay cứ hồn nhiên phát triển, là vì trong thâm tâm chúng ta thích nghe chúng, chỉ chấp nhận chúng, thậm chí nói cho đầy đủ là ngấm ngầm khuyến khích người ta báo cáo giả để cùng an lòng?
Nói cách khác, từ những thiện chí cùng những mong mỏi chính đáng, cuối cùng chúng ta tạo ra đủ điều kiện cần thiết để dẫn tới những kết quả tai hại.
Trò làm hàng không đủ chuẩn mực trong giáo dục như thế này, không gì khác, chính là đầu mối để đào tạo nên một loại người mà nếu đánh giá cho nghiêm khắc phải gọi là ở dạng phế phẩm: những học sinh kém khi lên đại học vẫn chỉ là những sinh viên kém; rồi khi ra trường chỉ trở thành những người lao động có lối nghĩ tầm thường, tay nghề xoàng xĩnh, tinh tướng xoay xỏa kiếm chác thì giỏi, mà làm việc theo nghĩa thực thụ thì không biết. Chẳng những thế, cái tâm lý chung sống với các giá trị giả, nhắm mắt bằng lòng với của giả, kiêu ngạo một cách vô lối, phổng mũi trước những lời khen xã giao, ngại ngùng sợ hãi không dám nhìn thẳng vào sự thực chỉ vì chúng quá cay đắng... sẽ càng có dịp nẩy nở và di hại đến các thế hệ tiếp nối. (Xin nói thêm là cách suy nghĩ chỉ cần ta biết với ta, bất chấp chuẩn mực chung đang ngự trị ở nhiều ngành nghề lĩnh vực, đến mức một nhà nghiên cứu xã hội học gần đây phải đưa ra khái niệm "chủ nghĩa coi dân tộc mình là ngoại lệ" - xem bài của Mai Huy Bích trên tạp chí Xã hội học số 4 (76) - 2001. Tạp chí này là cơ quan nghiên cứu lý luận của Viện Xã hội học thuộc Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn quốc gia).
Từ chuyện viết sách giáo khoa đến chuyện tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi, từ chuyện chấm điểm đến chuyện tổ chức các kỳ thi, rồi cơ sở vật chất của nhà trường, rồi lương bổng của giáo viên... chưa bao giờ công việc giáo dục được báo chí mang ra bàn bạc nhiều như lúc này. Đôi khi chỉ vài chi tiết lặt vặt trong cuốn sách giáo khoa lớp 1 cũng tốn không biết bao nhiêu giấy mực. Nhưng theo tôi, cái đáng bàn nhất hiện thời là quan niệm của chính mỗi người chúng ta về giáo dục, có sòng phẳng với nhau thì mọi chuyện mới có hướng để gỡ dần. Đó là: liệu ta có chấp nhận rằng kinh tế non kém thì việc học hành của con em ta cũng không thể bằng người và phải có một sự tính toán rất thông minh, một cách nghĩ rất nghiêm túc thì giáo dục mới khá được? Ta có nhất quyết phấn đấu để có một nền giáo dục đạt tiêu chuẩn quốc tế, hay chỉ thích "yên ngủ" trong tình trạng kém cỏi của mình rồi tự đặt ra những tiêu chuẩn riêng để lấy lòng nhau, cốt sao cả hội cả làng cùng vui vẻ? Bao giờ thì ta mới thấy sợ trong cái việc hàng năm cho "xuất xưởng" đều đều những "mặt hàng" - ở đây là những con người - không đủ tiêu chuẩn và thản nhiên để họ đi vào xã hội tương lai như hiện nay?
SỐ TRUY CẬP đang online